JUL
Jelena Mrnjavčević, monaškog imena Jefimija, potom Jevpraksija (1349 — 1405) prva je poznata srpska pesnikinja i autorka dela primenjenih umetnosti, a ostavila je traga i u diplomatiji srpskih država nakon Kosovske bitke 1389. godine. Budući iz vlastelinske porodice, bila je u poziciji da se, u uslovima kasnog Srednjeg veka, opismeni i obrazuje. Njena do danas sačuvana dela potiču iz perioda nakon zamonašenja u manastiru Ljubostinja, a među njih se ubrajaju Tuga za mladencem Uglješom, posvećena rano preminulom sinu, potom Zapis na Hilandarskoj zavesi i Posveta knezu Lazaru, koju je završila uoči Bitke kod Angore 20. jula 1402. godine, i koja je njeno najpoznatije delo. Ova tri dela izvedena su gravurom na metalu (Tuga za mladencem Uglješom) ili vezom (druga dva dela), zbog čega se Jefimija ubraja i među najranije umetnice primenjenih umetnosti u Srbiji. Smatra se da je bila od velike pomoći kneginji Milici Hrebeljanović u vođenju srpske diplomatije nakon Kosovske bitke, i da je imala presudnu ulogu u obrazovanju njene dece, despota Stefana Lazarevića i Jelene Balšić (udato Kosača). Zajedno sa zamonašenom kneginjom Milicom, uputila se u Istanbul, kako bi pred sultanom Bajazitom opravdale Stefana Lazarevića, tada optuženog za izdaju, i kako bi izmolile prenos zemnih ostataka Svete Petke iz Trnova u Srbiju. Pred kraj života uzela je strože monaške zavete velike shime i dobila ime Jevpraksija.
Marija Milutinović Punktatorka (1810 — 1875) bila je učiteljica i prva srpska advokatica. Osnovno i srednje obrazovanje završava u Budimu, nakon čega se upisuje na Pravi fakultet Sveučilišta u Budimu, na kom je diplomirala 10. jula 1838. godine. Po preseljenju u Beograd pomagala je sunarodnicima iz Vojvodine, a u njenoj kući je jedno vreme živela i prva srpska slikarka i akademkinja, Katrarina Ivanović. Nadimak Punktatorka dao joj je njen suprug, Sima Milutinović, nakon što mu je lektorisala delo Srbijanka. Podržavala je i pratila rad Vuka Stefanovića Karadžića, s kojim se upoznala tokom studija u Budimu. 1847. godine radila je u privatnoj ženskoj osnovnoj školi, da bi 1852. godine u osnovnoj školi Kralj Petar I, koja je delo prve srpske arhitektice, Jelisavete Načić, dobila zvanje starije učiteljke. Sve vreme se bavila i advokatskim uslugama, zastupajući najugroženije bez ikakve naknade.
Draginja Ružić (1834 — 1905) smatra se prvom srpskom profesionalnom glumicom. Svoju glumačku karijeru otpočela je 17. jula 1860. godine u ulozi Vidosave iz pozorišnog komada Ajduci Jovana Sterije Popovića. Predstavu je izvodila Diletantska pozorišna družina iz Srpskog Čanada (u današnjoj Rumuniji). Već naredne godine, zajedno sa svojim suprugom, postaje članica Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu, u kojem će igrati do kraja svoje glumačke karijere. Tokom prvog prekida angažmana u Srpskom narodnom pozorištu igrala je sa putujućom družinom Dimitrija Kolarovića, a kratko je nastupala i u Hrvatskom narodnom kazalištu u Zagrebu. Drugi prekid ju je odveo u Narodno pozorište u Beogradu, gde se kratko zadržala. Procenjuje se da je tokom svoje 38 godina duge pozorišne karijere tumačila preko 350 uloga, a penzionisana je 1898. godine.
Jelisaveta Načić (1878 — 1955) bila je prva srpska arhitektica. Bila je jedina žena u prvoj generaciji studenata Katedre za arhitekturu na Tehničkom fakultetu. Po završetku studija 1900. godine, zapošljava se u Ministarstvu građevina kao crtač, ali joj dalje napredovanje onemogućava nedostatak uverenja o završenom vojnom roku. Zaposlenjem u Ministarstvu građevina, postaje jedna od prvih žena zaposlenih u javnom sektoru u Srbiji. 17. jula 1902. godine zaposlila se u inženjersko-arhitektonskom odseku Beogradske opštine, gde izvodi svoja najznačajnija dela, među kojima su i Malo stepenište na Kalemegdanu, osnovna škola Kralj Petar I, prvi Blok radničkih stanova na Balkanu, Bolnica za tuberkulozne bolesnike na Vračaru (srušena tokom Prvog svetskog rata), crkva Sv. Arhangela Mihajla u Štimlju (koja je, tokom različitih pogroma na Kosovu, više puta devastirana i obnovljena) i crkva Aleksandra Nevskog na Dorćolu.
Zbog slavoluka, koji je na Terazijama podigla u čast povratka srpskih trupa iz Balkanskih ratova, 1916. godine internirana je u logor Nežider u Mađarskoj, gde upoznaje svog supruga, albanskog intelektualca, Luku Lukaja. Po okončanju rata, Lukaj postaje ministar albanske vlade, pa se par iz Beograda seli u Skadar. Nakon propasti ustanka za oslobođenje Albanije od italijanske vlasti, 1923. godine sele se u Dubrovnik, gde Jelisaveta odgaja ćerku i neguje obolelog supruga. U Dubrovniku dočekuje penziju, koja joj je, nakon Drugog svetskog rata, dodeljena zalaganjem Saveza arhitekata Jugoslavije.
Ceger sa likom Jelisavete Načić iz kolekcije PRVA možete poručiti ovde.
Katarina Bogdanović (1885 — 1969) bila je srpska filozofkinja, književnica, književna kritičarka i nastavnica. Školovala se u Beogradu, gde je, kao prva žena u Srbiji, diplomirala filozofiju na Beogradskom univerzitetu 1910. godine. Njen diplomski rad o Dimitriju Davidoviću objavljen je 1. jula 1910. godine u Srpskom književnom glasniku. Usavršavanje nastavlja najpre u Grenbolu, pa potom u Parizu, na Sorboni. 1913. godine, na poziv Ministarstva prosvete, vraća se u Beograd, gde se zapošljava u Višoj ženskoj školi, danas Drugoj ženskoj gimnaziji, kao nastavnica filozofije i srpske književnosti. Nakon 15 godina, postavljena je na mesto direktorke Ženske gimnazije u Nišu, a na istu poziciju u Kragujevcu premeštena je 1936. godine. u Saradnji s prijateljicom Paulinom Lebl Albalom, 1923. godine objavljuje udžbenik Teorija književnosti.
Jelka Bojić Makavejev (1904 — 1987) bila je prva diplomirana veterinarka u Jugoslaviji. Rođena je u Sremskoj Mitrovici, ali je detinjstvo provela u Jošavici (Hrvatska). Upisala je Mitrovačku gimnaziju 1917. godine, odakle će potom otići u Zagreb na studije veterine. Bila je prva žena s indeksom ovog fakulteta, na kom će diplomirati 23. jula 1932. godine. Tokom studija u Zagrebu, bila je i predsednica Ženske studentske organizacije Sveučilišta u Zagrebu. Tokom svoje veterinarske karijere, radila je u Zemunu, Beogradu, Novom Sadu i Subotici, u različitim institutima, među kojima su Serum-zavod Kamendin, Zavod za proizvodnju veterinarskih cepiva i lekova, zavodi Vetserum u Novom Sadu i Subotici, Veterinarsko naučno-istraživački institut, Higijenski institut NR Srbije i Zavod za vakcine i serume Torlak, gde je bila šefica Serumskog odeljenja i odakle se penzionisala.
NAPOMENA
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca prešla je na gregorijansko računanje vremena 28. januara (odnosno, 15. januara po julijanskom kalendaru) 1919. godine. Pre ovog datuma, među srpskim stanovništvom, kako u Srbiji tako i van nje, korišćen je uglavnom julijasnki kalendar. Budući da su odstupanja brojna i uslovljena različitim društveno-istorijskim okolnostima, opredelili smo se da datume navodimo kako su zapisani u izvornicima.